Son semente na terra

Nun día coma hoxe, acae esta composición do Manuel:

Os defuntiños

Os defuntiños son terra unicamente

e lembranza, sombra dunha voz ouvida,

cinza da fogueira na que ardeu

o amor, o odio e a carraxe,

fino instrumento pulsado pola vida,

pedra furada pola dor,

ollos que a luz agarimou,

beizos con sede e fame

e non unicamente de auga e pan.

Os defuntiños, calados irmaos noos,

rematan por ser só unha cousa:

terra usada pola terra

para sementar a vida novamente.

Versos do lume e do vagalume (1982)

A sede de palabras

Égloga da fonte da Pinguela

Vena manantial na laxe dura:

dás á luz a túa auga pura, casta

e cristalina como eu dou estas

palabras imprecisas, toscas

e sen gracia, empurradas por

un escuro fado que nos obriga

a cantar sen saber o por qué

nin o para qué. Unicamente sei

que a túa auga endexamais poderá

matar a miña sede. E que as miñas

palabras, tan pobres e gastadas,

nunca desvelarán o seu misterio

e son impotentes para explicar

a túa nidia e perfecta claridade.

As lúcidas lúas do Outono (1988)

Mensaxe aos/ás cantautor@s de hoxe

Voz do pobo, nacida na fonte
leda e cantareira do teu sangue,
que se fai luz no corazón
e no ar faise amor que chega a todos,
amor comunicado, compartido,
claridade que ilumina a nosa vida,
que pón en nós a esperanza
despois de tanta noite,
de tanta tebra mesta,
de tanto deserto
e tanto medo.
Voz propia, coñecida e amada,
con recendo e quentura de lar,
traballada pola dor e a carraxe,
aberta cara a verdade e a esperanza [...]
Queda en nós a túa voz
cravada no corazón como un coitelo,
no fondo da intimidade sementada
feita xa sangue noso,
clara e cantareira como un río,
eterna e rumososa como o mar.
Voz do pobo. Voz túa e miña.
Voz de ninguén e voz de todos.

Remol (1970)

Entrega

Andei a esculcar, ano tras ano,
con atento e delicado ouvido,
a voz de cada ser ou cada cousa:
o cintilante sorriso do orballo,
a sinfonía do día baixo a luz,
a palabra sacramental dos ríos,
a cifrada mensaxe das estrelas,
os latexos da noite,
o sutil pestanexar da rosa,
o rumor das nubes camiñantes,
o doce fluír do noso sangue,
a animación de todo o inanimado.
E podo afirmar coa boca chea:
paisaxes, cousas e animais
falan galego.
                      Só en galego
se pode comprender e posuír
en total plenitude esta terra.

Oráculos para cavaliños  do demo (1986)

Queda dito

Carné de identidade

Eu son Manuel María.

Nacín no 29, o 6 de Outono,

en Outeiro de Rei da Terra Chá.

Son dunha caste rexa de labregos

fieles á súa terra e ao seu Deus.

Agora son un namorado.

Eu son Manuel María.

Cantor da Terra Chá que algunhos din.

Cantor da terra chá que leva un

clavada nas entrañas, penso eu.

Eu son Manuel María,

labrego con algo de poeta.

Por eso gardo as albas

no fondo dos meus ollos

e ando de vagar o meu camiño,

e pídolles ás cousas a súa tenrura

e aos homes pídolles verdade.

Non teño máis tarefa:

son unha humilde folla que salaia

na noite escura movida polo vento.

Eu son Manuel María,

eu son tan só, lonxano e feble.

Documentos persoais (1958)

A luz da palabra

 Non sabemos se primeiro foi

a luz ou a palabra,

a palabra da luz,

a luz da palabra,

a palabra sen luz,

a luz sen a palabra.

Mais a palabra ten luz

e pode, quizais, acontecer

que a luz non ten palabra.

Os lonxes do solpor (2012)

Sempre a incertidume mortal

¿Onde está a morte? ¿Qué sentido ten?

Nada sei: estou chamando

a unha porta que só cando morra

poderei abrir. Morte e nacemento

determinan eso tan escuro

que chamamos a vida para entendernos.

Nacer non causa dor nin arrepío:

é abrir os ollos cara á luz do día

sen decatarnos de que

somos argumento do milagre.

A morte é un sopro que, dun golpe,

apaga a luz do existir.

¿Serán morte e non ser a pura nada?

Camiños de luz e sombra (2000)

Lume e arxila somos

Rondó do lume e máis da arxila

De lume e arxila feito estou,

irmao de cántaros e cuncas

que, no seu corazón, gardan

a esencia e flor dos viños

nobres, o seu recendo eterno,

delicado e fráxil: ambrosía

ou néctar que somentes a alta

perfección dun deus pode catar.

Por eso cando este meu corpo,

vencido polo tempo, se desfaga:

sei que, da noxenta podredume

que eu son, agromará a penas

un recendo, un nada e todo

que só será percibido enteiramente

pola terra natal: a que ollou,

pasmada, un día, como

aparecía, na vida, este ser feble.

Compendio de orballos e incertezas (1991)

O regato da tribo

Regato do Cepelo: naces e morres

na miña tribo, breve como

a milagreira pinga do orballo

que se pousa no pétalo da rosa,

espello dos meus soños, murmurio

da frauta e do asubío, salouco

emocionado e irreprimíbel, cunco

de pureza musical, laverca

chiadora, fadada raioliña

de lúa deitada docemente

nesta terra, humana e vella, só

para darlle a túa delicada levedade.

Ritual para unha tribo capital de concello (1986)

Berros en voz baixa

Teño xa os ollos cegos,
gastadiños de ollar
tantos zapatos
desaparellados,
tanto espantallo
que non pon medo.
Teño ollado como
se acende a neve,
como arde a auga,
como corren as pedras,
como os aviós supersónicos
están quedos, como
as agullas dos relós
se empeñan
en andar para atrás,
como as rapazas finas,
en ocasións sinaladas,
non teñen máis remedio
que botar xuramentos
en voz baixa.

Aldraxe contra a xistra (1973)

Luz de esperanza

Galiza é unha muller.
Galiza, néboa imprecisa,
río ao que nunca se lle ve o fondo,
dor que nos manca,
casa de cantería tan velliña,
ten nome feminino,
un nome moi fermoso de muller.
Galiza, nosa nai,
nosa dona,
nosa irmá,
nosa amiga.
Galiza noso desacougo
e nosa vida.
Todas as mulleres son Galiza:
voz que nos chama e nos arrola,
luz que nos aluma,
amor que nos alcende;
tenrura que anceiamos
e nos cómpre.
¡Esperanza ergueita
cara un futuro limpo,
noso,
que agardamos!

Remol (1970)

Como un asubío

O poeta de Outeiro de Rei fixo as súas achegas a moitísimos formatos poéticos; neste caso vai unha cantiga trovadoresca, moi próxima ás da lírica galego-portuguesa.

Aló xunto ao río,

miña branca amiga,

heiche dar un bico.

Heiche dar un bico

á beira do río

xunto á auga limpa.

Como un asubío

heiche dar un bico

á beira do río.

Libro de cantigas (1955)

Outonecendo

Sinto como vou outonecendo día a día,

abríndome a un vento un pouco frío

para que percorra de vagar

esta nación minúscula que eu son:

pequeno territorio en soidade

iluminado só, amiga miña,

polo doce calor da túa tenrura,

agora e sempre chama poderosa.

O vento anda os meus camiños,

habita os meus xardíns,

galopa as miñas fragas interiores,

vai despindo os meus carballos,

deixando sen follas -ouro e cobre-

as vides íntimas para perderse

no esguío caudal dos meus regueiros.

O meu sol é case ouridourado.

Vou cara ao inverno. Con certeza sei

que os meus ollos, un día, serán neve.

Oráculos para cavaliños do demo (1986)

A música da choiva

A auga é un salouco lene

que nos foxe das mans

deixándonos

unha lembranza

entre doída e melancólica.

Sinto a música da choiva,

petando contra o chan,

chorando

nos vidros das fiestras,

ensumíndose na terra

para rexurdir

sinxela e auroral

no misterio das fontes,

nos regueiros,

no río solemne e poderoso,

na pinga de orballo

que coroa de luz

a testa da rosa ruborosa.

A auga é case ar,

esencia inapreixábel,

caravel irreal,

claridade sen sombra.

E hai nubes

desnortadas e tolas

semellantes a pétalos

que soamente son auga

emigrada/exilidada.

Cecais hai unha luz (2010)

Encontro

O único amor espiritual

é o da carne.

Por eso sempre nós

nos amamos co corpo,

co desexo ardendo:

tal a brasa potente,

inextinguíbel da cerna

dun carballo centenario.

O desexo, incendiándose,

agallopaba por nós

furiosamente

como un poldro da grea.

Un corpo solitario

non ten senso:

é un pulo baleiro

para ninguén,

un berro desesperado

sen resposta.

Poemas da labarada estremecida (1981)

Ode á cidade de Lugo

 Matrona e nai, bosque sagrado:

agora as túas árbores son torres de laxe,

cantería e cemento. A muralla é

a sebe que protexe e pecha o teu

círculo máxico e sagrado como ollo

misterioso e xigantesco, a espreitar

as grandes nubes tráxicas

que choran sobro de ti a súa

tristura inconsolábel. Os teus

paxaron convertéronse en graves,

melancólicas campanas lembradoiras

e gardan, para sempre endexamais,

na súa fina lembranza estremecida,

cantos celtas, romanos e suevos

que resoan, no seu canso e vello

corazón inmemorial, co marmurio

-nidio, musical, cecais eterno-

das ondas máxicas do Miño,

¡ouh cidade para viver e non morrer!

As lúcidas lúas do Outono (1988)

Sutil mágoa

Poema do nacemento da saudade

A tarde vai caendo.

A sombra é un agarimo

moi amábel.

Algo se mete en un.

Uns dedos sotilísimos

van apertando

inorde,

inorde,

máis inorde,

máis inorde

aínda

a alma.

¡Que orfandade!

¡Que baleiro

e que ausencia!

¡Que sopro máis levián

abonda

para apagarlle

a luz

á nosa alma!

Mar Maior (1963)

A luzada poderosa

Ante a premonición da traxedia, a previsión da catástrofe, o poeta manifesta o poder máxico da palabra:

O agoiro

Non temades:

é un paxaro noitébrego que anda de vagariño sobre as cousas,

non son espíritos feitos de medo na noite,

non son ondas de mar, abertas coma rosas,

nin ladaíñas calladas de saloucos.

É un paxaro noitébrego somentes

que di de vagariño o seu agoiro,

que di de vagariño o seu agoiro ao vento.

Vós agardades a luzada

por medo a ese silencio que ouvides latexar.

Os vosos ollos non teñen bágoas núas

e por iso tedes os brazos en cruz

e a alma pendurada dun cabelo.

Non temades:

o poeta divos a súa palabra encantada

que, coma unha bolboreta maina e cristalina,

traerá un anaco de paz á vosa alma [...]

Advento (1954)

A visita inesperada?

Cada persoa pensa na morte de xeito diferente, e mesmo vai cambiando esa percepción co paso do tempo e coa perda dos seres queridos. Aquí quedan estes versos de Manuel María, tan leves como a chegada desa visita, inesperada sempre:

Morte

Sospeito que morrer é

desterrar soidades,

borrar lembranzas,

prescindir da paixón,

afogar melancolías,

alonxar para sempre

fantasías, soños,

medos, latexos,

fechar pesadamente

os ollos e quedar

imóbel, frío,

branco e translúcido:

perfecto como a neve.

Oráculos para cavaliños do demo (1986)

Rematou a festa

Lembro, por Outono, a sementeira,

o paso da xugada, a terra aberta

que recibía unha semente certa:

no agro sería flor e pan na eira.

Era o Outono grata Primavera

de amarelos e brétemas cuberta

entramentras a terra muda e erta

ollaba a serán lenta e tristeira.

Despois de troulear no San Froilán

era xusto a sazón de sementar

e facer pola vida e polo pan.

Nas agras non paraba de trafegar.

¡Cánta ilusión levaba cada gran!

¡Qué fartura de esperanza era outonar!

Poemas ao Outono (1977)

Desterro d@s creadores

Hoxe escoitei a un músico facer referencia á triste realidade das galegas e galegos que teñen que desenvolver a súa vida profesional fóra da terra. En concreto, explicaba a ledicia que sentía ao ver chea a praza onde estaba dando un concerto, e máis cando case o 90% das súas actuacións son fóra de Galicia; non puiden deixar de lembrar esta composición do poeta chairego:

Contentámonos con nada.
Falamos en voz baixa
porque non somos quen
de erguer a nosa voz
unha vez soia.
Non somos quen para darlle
forza de trono á nosa voz
e disparala o mesmo
que unha bala.
Somos un pobo lírico
e saudoso, según din
autores sabidos e eminentes.
E debe de ser certo:
os poetas cursis e inocuos
son -somos- premiados
nos xogos florais; son
aplaudidos e reciben
con fondísimo agradecemento,
as migallas, as cativas
migallas que lles tiran,
que lles cospen á face.
Pero aqueles que erguen
valentemente a voz
cantando a verdade núa
- Manuel Curros Enríquez,
Celso Emilio Ferreiro -;
tiveron que coller
e que acollerse
aos arrepiantes
camiños do desterro.

Versos para un país de minifundios (1969)

Canción de amor ao Val do Lemos

Amo esta terra vella feita

de arxila vermella como o sangue

na que a xente deixa

o seu suor de séculos

co que lle dá sabor ao pan,

ao viño, á tarefa sagrada

e humilde de ser home.

Amo esta terra cruzada

polo Cabe, melro máxico,

canción que aquece

e enche o corazón.

Amo esta terra boa, tan humana.

Amo esta inmensa cunca

na que floreceu para sempre

o meu amor: Monforte

e todo o Val de Lemos,

Pantón, Bóveda, Sober

e as terras do Brollón e o Saviñao.

Amo esta terra chá

cinguida

por serras e por montes

e polo azul do ceo coroada.

Cancioneiro de Monforte de Lemos (1990)

A palabra do poeta

Os bardos, a diferenza da maioría dos outros mortais, fan máxica esa pequena ferramenta de comunicación que é a palabra:

Levamos toda a nosa vida amando,

a palabra,

loitando coas palabras,

en guerra coas palabras,

tentando vencelas,

denudalas

e ficar apenas

coa lúcida pureza da palabra

para que sexa unicamente

claridade,

                 música,

                               resplandor,

tremor puro

que poida

mover e conmover a creación.

Os lonxes do solpor (2012)

Camiño do non ser

Rondó da canseira

Esta canseira que me esmaga o corpo

e cae como unha lousa sobre min

aniquilándome vontade e pensamento,

pechando os ollos meus a ese cachón

de luz que fai do mundo enteiro

unha amorosa paixón alucinada

e a razón máis poderosa para vivir:

¿non será un anuncio inaprazábel,

unha premonición certa e escura

advertíndome que todo é transitorio

e unicamente o non ser é a verdade?

Compendio de orballos e incertezas (1991)

Un muiñeiro perdido na cidade

Hoxe van estes versos nos que o Manuel de Hortas amosa o alleo que resulta para unha persoa do rural o entorno urbano, e manifesta o seu desexo de invadir as rúas cun aire novo, "un vento (...) mozo e montañés" no que talvez se agoche a lembranza do seu grande amigo Uxío Novoneira:

Asubío e chamada ao vento montañés

Un muiñeiro perdido na cidade

é algo exactamente semellante

a un xílgaro sulagado

nos piagos máis fondos do océano.

Un muiñeiro

-eu, poño por caso,

xa que son polo intre

a persoa que teño máis lonxana-

é algo pintoresco nunha rúa.

A cidade non nos pertence:

é o látego,

a domesticación,

os funcionarios,

a antinatureza,

o veleño que usan contra nós

para exterminarnos

como lobos, ratos ou escaravellos.

As rúas non son regatos,

os bares non son fontes,

os prostíbulos non son turreiros,

os rañaceos non son carballos,

a polución non é a brétema.

As cidades non son nosas:

roubáronnolas hai séculos

e deixáronnos

suburbios e arrabaldos.

Pero nós, nós mesmos sen ninguén,

reconquistarémolas

e faremos circular por elas

con toda a fachenda e liberdade

unha brisa mariñeira

e un vento potente,

inocente, mozo e montañés.

Brétemas do muiñeiro (2000)

Manual do señorito

Aínda que é unha mágoa que esta composición de Manuel siga estando vixente na actualidade, case cincuenta anos despois de cando foi escrita, escoitala na cálida voz de Uxía (cun magnífico acompañamento musical) na Casa de Hortas para conmemorar a data de nacemento do autor, foi un verdadeiro pracer. 

Podedes escoitala tamén na versión recollida no disco que acompaña ao libro Os lonxes do solpor.

Breve manual para deprender para señorito

Aínda que un non sexa moi bonito

non é difícil chegar a señorito.

Primeiro hai que odiar o comunismo,

e pensar somentes en un mismo,

non facerlle moito caso aos pais,

tratar con certo desprecio aos demais.

Hai que ter en conta o que convén,

adequirir modales finos,

codearse só con "xente ben",

aproveitados, cucos e cretinos,

ser socio de todos os casinos,

mercar sempre autos deportivos

e traxes e corbatas elegantes,

coñecer toda clás de aperitivos,

saberse comportar nos restaurantes,

distinguir os wiskis ao cheiralos,

entender de bridge e de canasta,

de golf, de tenis e cabalos,

non alternar con xente doutra casta.

Tamén é convenente ter querida,

xantar e cear sempre a deshoras,

abusar o que se poida da bebida

e ser moi galante coas señoras.

Non falar galego endexamais

(é idioma do pobo, moi vulgar),

vivir do que súan os demais,

¡e denantes morrer que traballar!

Versos para cantar en feiras e romaxes (1969)

Sementeira entre néboa e noite

Fiel amigo das néboas e da noite

semento no escuro a miña voz:

mesto silencio que me cingue

e loita por ser choiva

para agarimar o mundo

con estas maos labregas

feitas de tenrura e cantería.

Todas as cousas

precisan da palabra para vivir.

E sei que o mundo enteiro cabe

nunha ollada humilde e inocente.

As lúcidas lúas do Outono (1988)

Lagoa de Cospeito

Outro dos espazos vitais do autor eran algúns humidais da contorna chairega, aos que escribiu tamén un poemario:

Lagoa de Cospeito calada baixo o ceo

reflexabas o sol con brillos aceirados,

recollías na túa escusada intimidade

o paso das nubes e dos ventos,

o canto dos paxaros e a voz humana

riquísima, potente e prodixiosa.

Todo o tiñas gardado nos arquivos

secretos e misteriosos que posúes

nos eidos subacuáticos.

Ti, Lagoa,

meditabas, cantabas e soñabas cecais

con ser andoriña, labanco, labandeira

e erguer, graciosamente, o voo

perdéndote no azul purísimo da tarde

ata ser tan só un punto branco

fundido, confundido, diluído

coas nubes de neve e algodón.

¡Quen puidera, de novo regresar

á paz, á quietude e ás lembranzas

como ave que retorna ao niño seu

co peito ardendo de desexos

e os claros ollos cegados de infinito!

Poemas para dicirlle a dúas lagoas (1994)

O lugar onde comeza a Terra Chá

Percorrer a Casa Museo de Manuel María aproveitando a xornada de portas abertas para o profesorado, organizada pola fundación, fai tan doado entender os sonetos do poemario que lle adicou o autor á súa casa petrucial...

O longo corredor, aberto á vida,

era adorno da casa, a súa sorrisa.

E nel pasaba o tempo tan de prisa

que non percibía un a súa fuxida.

No noso corredor moraba a brisa;

unha sombra modesta, recollida,

a claridade maina da amencida

e os ventos finxindo pranto o risa.

Dendes o corredor a Chaira inmensa

semellaba un universo sen confín,

unha gran señardade fonda e densa.

A Terra Chá comeza onde eu nacín.

E morre, cunha agonía longa e tensa,

nun lugar secreto e íntimo de min.

Sonetos á Casa de Hortas (1997)

Descoñecemento do coñecido

Hoxe deixo aquí uns versos dun libriño que Manuel María presentou na carballeira da Santa Isabel cando a saúde xa non o acompañaba, aínda que era o escribira moito antes. Alí estivo arroupado por moitos da súa tribo, entre eles os seus irmáns. Esa tarde contonounos, entre outras cousas, que escribira Muiñeiro de brétemas moi preto dese lugar, e como ao baixar a costa cara Santa Isabel concebiu Terra Chá.

Elexía nº 12

Amor, vento, soidade sen corazón:

case me sinto novo cando

vexo morrer un paxariño.

Liñas máxicas nas espadaíñas máis recentes.

Nunca digo "non".

Todo é transcendente: póñome alegre 

ao pensar que todo morre.

Engano a todos os que pensan

que estou fusilado para sempre,

e, a dicir verdade,

eu aínda penso dar moitos desgustos.

Sabedes algo

vós

da miña vida?

Elexías á miña vida pequeniña (2004)

Outono de loita

As árbores desnúdanse amodiño,

derramando, a bocados, un tesouro:

follas de prata, recamadas de ouro,

nun solpor alampado e mareliño.

As follas que se xuntan no camiño

ollan nubes dun chumbo case mouro

e o marmurio do río faise estouro,

blasfemando da morte e do destiño.

Tal como unha árbore estoume espindo

e deixo transparente esta paisaxe

de Outono melancólico e cincento.

Seméllome ao carballo. Vou sentindo

a alma como se fora unha ramaxe

loitando encoraxada contra o vento.

Poemas ao Outono (1977)